Vrijheid van spreken: de oplossing voor de zwijgspiraal
Het veranderen van de vrijheid van meningsuiting in vrijheid van spreken voorkomt het ontstaan van een acceptatiecultuur waarin je alles moet accepteren zoals de dominante uiting op dat moment is.
Overal in de wereld staat de vrijheid van meningsuiting onder druk. De oorzaak hiervan ligt
enerzijds bij sociale mediabedrijven die conservatieve pagina’s en berichten benadelen en soms zelfs censureren. Anderzijds stelt de overheid steeds meer beperkingen aan onze uitingsvrijheid onder het mom van het bestrijden van ‘hatespeech’. Wat die hatespeech nu precies inhoudt, blijft altijd erg vaag, omdat haat een gevoelskwestie is. Van deze onduidelijkheid maken de machtsontvangers nog weleens gebruik om vreedzame oppositie de kop in te drukken en kan een hellend vlak ontstaan waarbij er steeds minder geuit kan worden. Dit is bijvoorbeeld te zien in het debat over LGBT-rechten waar tegenstanders vaak maar weinig ruimte krijgen of zelfs strafrechtelijk worden vervolgd.
Er is echter nog een derde terrein dat vaak over het hoofd wordt gezien en misschien wel het meest invloedrijk is van allemaal, namelijk het publieke debat. Want met name hier verliest de vrijheid van meningsuiting aan invloed. Dit is het gevolg van een zogeheten zwijgspiraal. De theorie van de zwijgspiraal stelt dat mensen groepswezens zijn en zich over het algemeen conformeren aan de dominante mening. Op den duur zul je zodoende zien dat steeds meer mensen een afwijkende mening voor zich gaan houden, als duidelijk is dat een bepaalde mening de overhand heeft.
De zwijgspiraal is erg versterkt door het mediatijdperk waarin wij leven. De mainstream media maken dat steeds meer mensen hetzelfde gaan denken over onderwerpen zoals klimaatverandering en de Europese Unie. Andere meningen worden vaak als incorrect geframed en als gevolg zullen mensen met zulke meningen zich aanpassen of zich steeds meer vervreemd gaan voelen. Een grote meerderheid ontstaat die hun wil probeert op te dringen en enkel een kleine minderheid zal daar extra hard tegen ingaan. Dit is bijvoorbeeld ook goed te zien aan de coronadiscussie waar een overgrote meerderheid de mainstream partijen en mainstream media steunt in de hardnekkige maatregelen.
De echte oplossing voor de inperkingen van de vrijheid van meningsuiting, is een verandering van definitie. Ik stel voor dat we voortaan alleen de term vrijheid van spreken gebruiken. Wanneer vrijheid van spreken de norm wordt, houdt dat in dat alles wat geluid, muziek en klank maakt, de vrijheid heeft om van zich te laten horen. Met onze spraak is talloze variatie mogelijk.
Bovendien kan een diepere blik naar het fenomeen van hatespeech ook deze kwestie oplossen. Als je vrijheid van spreken hebt, mag je dan iemand haten? Laten we hiervoor de oorzaak van de haat tegen het licht houden. Want haat en woede komen voort uit een slechte ervaring met een onderwerp/object/persoon/groep net als dat liefde voorkomt uit een positieve ervaring. Wat mij betreft mag je haat dus uiten, omdat hiermee de emotie een uitweg kan vinden en dus uiteindelijk rustiger geuit zal worden dan wanneer alles opgehoopt en onderdrukt wordt en later tot uitbarsting komt.
Vrijheid van spreken is dus de ultieme bescherming van de vrijheid van meningsuiting. Hiermee krijgen alle uitingen de ruimte en kan een zwijgspiraal worden tegengegaan. Ook hatespeech zal hierdoor mogelijk zijn, maar alleen op die manier wordt het hellende vlak van afnemende expressievrijheid tenietgedaan en kunnen alle emoties weer geuit worden.
Thomas Jellinek